Η κριτική ξενάγηση από τον Τάκη Θεοδωρόπουλο στο Μέγαρο Γιακουμπιάν έγινε αφορμή να σκεφτώ ξανά ένα ερώτημα που με απασχολεί εδώ και αρκετό καιρό, και αφορά όχι στην ζωή των ηρώων που κατοικούν στην πιο διάσημη - μυθιστορηματικά - πολυκατοικία του Καΐρου, αλλά στην επαγγελματική απασχόληση του αιγύπτιου Αλάα Αλ Ασουάνι. Συγγραφεάς του πλέον ευπώλητου μυθιστορήματος σε όλες τις αραβικές χώρες, μεταφρασμένου σε περισσότερες από δέκα γλώσσες, και διασκευασμένου σε ταινία με μεγάλη εισπρακτική επιτυχία, ο Αλάα Αλ Ασουάνι είναι ευρέως γνωστός για την έντονη πολιτική του δράση, ως διανοούμενος εκτός κομματικών πλαισίων, υπέρ του δικαιώματος της ανεξιθρησκείας και της ελευθερίας ατομικής έκφρασης – ή, όπως προτιμώ να το σκέφτομαι εγώ, ως υπέρμαχος ενός σπάνιου αγαθού, που έχει καταγραφεί στο πεζογραφικό και καλλιτεχνικό φαντασιακό μας ως 'ο κοσμοπολιτισμός της Αιγύπτου.'
Αυτό που είναι ίσως λιγότερο γνωστό είναι ότι ο Αλάα Αλ Ασουάνι προτιμά να συστήνεται απλά ως κάποιος που διατηρεί ένα καλό οδντιατρείο σε μια γειτονιά του Καΐρου. Μεταφέρω απόσπασμα από συνέντευξη που έδωσε τον Φεβρουάριο για το ραδιόφωνο του BBC: «Πρέπει να έχεις κάποιο επάγγελμα πέρα από την συγγραφή. Δεν είναι ρεαλιστικό να περιμένεις ότι μπορείς να βιοποριστείς από την λογοτεχνία. Είμαι σίγουρα μία από τις εξαιρέσεις – επειδή βγάζω χρήματα από μεταφράσεις. Ο Ναγκίμπ Μαχφούζ, ο μεγάλος άραβας συγγραφέας και κάτοχος του Νόμπελ Λογοτεχνίας, συνέχιζε να εργάζεται για την κυβέρνηση ώςπου να συνταξιοδοτηθεί.»
Ο Αλ Ασουάνι δεν είναι ο μόνος, ή πρώτος που έχει εκφράσει μια τέτοια άποψη. Θυμάμαι κάποτε σε συνεντευξή του τον Γιώργο Ιωάννου να παρατηρεί – με λεπτό σαρκασμό – ότι δεν τον βαραίνει η επίσημη εργασία του, μια που «ένας συγγραφεάς πρέπει να είναι δημόσιος υπάλληλος.»
Αναρωτιέμαι αν τελικά είχε δίκιο: αν η σταθερότητα κι η επαναληπτικότητα που επιφέρει μια μόνιμη υπαλληλική εργασία προστατεύουν έναν συγγραφέα από την άρρυθμη ζωή στην οποία έχουν βρεθεί να αναλώνονται πλείστοι όσοι νέοι πεζογραφοί προσπαθούν να εναρμονίσουν την συγγραφική τέχνη τους με τις δημόσιες σχέσεις ώστε να εξασφαλίσουν τα στοιχειώδη προς το ζην.
Υπάρχει όμως και μια άλλη διάσταση στο να εργάζεσαι εκτός των λογοτεχνικών και καλλιτεχνικών κύκλων – μια διάσταση που επισημαίνει με ανεπιτήδευτο τρόπο ο Αλ Ασουάνι: «... μέσω της οδοντιατρικής, έχω επαφή με τόσο διαφορετικούς ανθρώπους σε καθημερινό επίπεδο - κι αυτό είναι πολύ σημαντικό.»
Αλάα Αλ-Ασουάνι, Το Μέγαρο Γιακουμπιάν (μτφ. Α. Κυριακίδης, ΠΟΛΙΣ)
8 comments:
Κι όσοι δεν πρεσβέυουν το ρητό "η δουλειά δεν είναι ντροπή" (double negative, cool) σίγουρα θα θεωρούσαν ντροπή το επάγγελμα του Σωτήρη Δημητρίου. Γενικά... πρέπει να είναι αρκετά convenient για τους λογοτέχνες να ξεχωρίζουν το βιοπορισμό από την τέχνη τους -by day garbage, by night salvage.
Αυτό δε που παρουσιάζει ενδιαφέρον είναι η εκμετάλλευση του βιοποριστικού στοιχείου. Ο Ασουάνι μελετάει τους ασθενείς του για να χρησιμοποιήσει ψιχία της προσωπικότητάς τους στο ψυχογραφικό κομμάτι του έργου του. Ο Δημητρίου σίγουρα παρατηρεί κάθετι που εξελίσσεται στο οδόστρωμα (στον "έξω" κόσμο).
Από την άλλη δεν συμφωνώ πως πρόκειται περί εργασιοθεραπείας -εφόσον δεν παίζει θέμα αυτισμού. Νομίζω πως έχει να κάνει με τις πεποιθήσεις του καλλιτέχνη on NAA (No Strings Attached Art). Υπάρχουν απλώς καλλιτέχνες που επιθυμούν τίποτα και κανείς να μη παρεμβαίνει κατά τη διαδικασία της δημιουργίας. Η επαγγελματοποίηση της τέχνης φαντάζει στα μάτια τους "πουλώ τη Ψυχή μου στο Διάολο plus του δίνω δικαίωμα να μ' ανέβει στο κρεβάτι (εκτός από κακός είναι και βλάχος ο εξαποδώ :p)", can you blame them...
Θέμα έμπνευσης, εγωισμού και σεβασμού προς το ταλέντο τους i guess... + αν έρχεσαι σ' επαφή με καλλιτέχνες θα έχεις προσέξει πόσο συγχίζονται στη παραμικρή και πιο διακριτική δε γίνεται υπόδειξη όσον αφορά το έργο τους..
*NSAA
αγαπητή Jane, ήμουν off line, λόγω τεχνικών περιπλοκών. Κάποιοι καλλιτέχνες είναι πράγματι υπερεύαισθητοι στην αρνητική κριτική - αλλά who's to blame them, μετά από όλα αυτά που πρέπει να τραβήξουν για να ολοκληρώσουν οποιοδήποτε έργο σε αυτή τη χώρα. θα διαχώριζα πάντως τους καλλιτέχνες που η δουλειά τους απαιτεί την διαρκή επαφή με συνεργάτες και κοινό, από τους συγγραφείς οι οποίοι - στην πλειονότητά τους - δημιουργούν κατά μόνας, και διαβάζονται κατά μόνας.
Ετσι κι αλλιώς τα ερεθίσματα που δεχόμαστε από το περιβάλλον περνάνε από μία ιδιαίτερη επεξεργασία για να αποκτήσουν λογοτεχνική μορφή. Κανένας πεζογράφος ή ποιητής δεν αναπαράγει αυτούσια την 'πρώτη ύλη' του.
"...Η σταθερότητα και η επαναληπτικότητα" της υπαλληλικής ζωής "προσφέρουν" κάτι που ελάχιστοι συνειδητοποιούν: την προστασία από την αλλοτρίωση(με την παλιά μαρξιστική έννοια) Ξέρω ότι ακούγεται παράλογο και πιο λογικό θα ακουγόταν το αντίθετο, αλλά: όταν είσαι υπάλληλος με μόνιμο μισθό, όπως κι αν κάνεις τη δουλειά σου τα ίδια λεφτά θα πάρεις. Αυτό μπορεί να είναι πληγή για την "εύρυθμη λειτουργία" του κράτους γιατί οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν τα χρήματα ως κίνητρο. Αλλά σκεφτείτε το ανάποδα: Όταν δουλεύεις "καλά" και "δημιουργικά" σε τέτοια δουλειά, το κάνεις μόνο για το κέφι σου. Για να μη γενικεύω με τις τρελές απόψεις μου, θα το τοποθετήσω προσωπικά: δουλεύω 25 χρόνια ως εκπαιδευτικός. Η όποια (ευκαιριακή και όποτε μου έρθει) καλή ποιότητα της δουλειάς μου εξαρτάται μόνο από μένα και ΔΕΝ ΜΟΥ ΔΙΝΕΙ ΚΑΝΕΝΑ ΥΛΙΚΟ ΟΦΕΛΟΣ, μόνο τη χαρά της δημιουργίας. Νιώθω έτσι(σσσ,μη μας ακούσουν οι συνδικαλιστές!)απίστευτα προνομιούχα: ποτέ δεν κατάλαβα τη δουλειά ως "δουλειά", κι αυτή η ιδιότητα της βιοποριστικής μου εργασίας, στην οποία τα χρήματα μπάινουν στο λογαριασμό με μια μονότονη σταθερότητα ΜΑΚΡΙΝΗ ΚΑΙ ΑΣΧΕΤΗ από την προσωπική μου προσπάθεια, με έκανε να νιώθω σε όλη μου τη ζωή δημιουργός (πράγμα που "βγήκε" και σε άλλο τομέα, πιο παραδοσιακά καλλιτεχνικό) Βέβαια, αυτά ακούγονται τρελά. Αλλά ο λόγος είναι ότι οι άνθρωποι στην ουσία νομίζω ότι επιλέγουν τη ζωή τους, όσο κι αν λένε το αντίθετο. Για να νιώθεις έτσι (και να το επιλέξεις), πρέπει όντως να μη σε νοιάζουν τα χρήματα, ούτε η "κοινωνική άνοδος" Δεν μπορώ να συλλάβω την ψυχολογία (σεβαστή βεβαίως) αυτού που ξεκινάει λέγοντας "θα ζω από το γράψιμο". Μα, τι χαρά τότε του δίνει το γράψιμο; Δεν ξέρω. Κανείς δεν υποδεικνύει τη ζωή στον άλλο, αλλά έχω συναντήσει νέους συγγραφείς που φανερότατα πιέζονται από το στενό τους περιβάλλον να του αποδείξουν ότι αυτό που διάλεξαν (το γράψιμο) είναι μια ευπρεπής "καριέρα". Ειλικρινά τους λυπήθηκα. Σκεφτείτε και τον αφόρητα πιεστικο ρόλο της οικογένειας στην Ελλάδα. Αν δεν νιώθεις ανεξάρτητος (ας είσαι και ΦΤΩΧΟΣ ανεξάρτητος) πώς θα γίνεις δημιουργός; Ο δημιουργός εξ ορισμού πρέπει να νιώθει (δεν λέω να είναι, γιατι κανείς δεν είναι) ανεξάρτητος.
Αυτά, μήπως και προσφέρουμε με τη φλυαρία κάτι. Βρήκα ενδιαφέρον το θέμα σας
υγ:για να μην κορϊδευόμαστε βεβαίως, το ιδανικό είναι να έχεις εισόδημα χωρίς να εργάζεσαι και να ασχολείσαι μόνο με το γράψιμο. Βέβαια εκεί μπαίνει το άλλο πολύ σπουδαίο που είπατε, το τι ζωή θα κάνεις και τι εμπειρίες θα έχεις, γιατί σε μεγάλο βαθμό αυτό γεμίζει τα βιβλία. Σαφώς ένα επάγγελμα προσφέρει εμπειρίες χρησιμότατες, ειδικά νομίζω σε έναν πεζογράφο. Μια "άρρυθμη ζωή' δημοσίων σχέσεων υποθέτω (δεν ξέρω ομολογώ) ότι θα είναι ένας περιορισμένος ορίζοντας. Αλλά όμως κι εκεί η φαντασία μπορέι να αναπληρώνει. Άλλωστε, αν οι εργαζόμενοι μπορούσαν εύκολα να αξιοποιήσουν λογοτεχνικά τις εμπειρίες τους από την καθημερινότητα θα βγαίνανε συνεχώς μικρά αριστουργήματα, άρα κι αυτό δεν είναι παρά ένας παράγοντας μόνο!
@pellegrina,
Ευχαριστώ για ένα σχόλιο που φωτίζει μια σημαντική διάσταση της σχέσης εργασίας και τέχνης.
Ακούω συχνά σε παρέες ανθρώπων που διαβάζουν ότι η συγγραφή είναι 'μεράκι', κι όχι επάγγελμα - και, άρα, οι συγγραφείς δεν θα έπρεπε να παραπονιούνται όταν τα βιβλία τους δεν τυγχάνουν της αναγνώρισης που θα άξιζαν.
Νομίζω πάντως ότι η πεζογραφία, όπως και κάθε σοβαρή τέχνη, απαιτεί τόσο χρόνο κι ενέργεια - πνευματική και σωματική - που δεν θα ήταν παράλογο να ανταμειβόταν αρκετά ώστε να μπορούν οι πεζογράφοι να την ασκούν χωρίς βιοποριστικό άγχος.
Θα ήταν καλό να αναγνωριζόταν περισσότερο στη χώρα μας ο μόχθος και το ταλέντο ανθρώπων που χρησιμοποιώντας είτε δικά τους βιώματα είτε των άλλων, ερμηνεύουν και νοηματοδοτούν την ανθρώπινη εμπειρία, ώστε να μην χρειάζεται να ασκούν (και άλλο) επάγγελμα αν δεν είναι προσωπική επιλογή τους. Φιλικά, Kafeini
Ωραίο αυτό που λέτε -τι ωραίο, συναρπαστικό και το ιδανικό. Αλλά δεν μπορεί να ξεχνάτε ότι σε κάθε (υπαρκτή) κοινωνία -και στην ελληνική, αναλογικά- χρηματοδοτείται μόνο ό,τι μπορεί να χρηματοδοτήσει (βραχυπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα)με τη σειρά του νέο "κύκλο εργασιών". Δεν είναι ότι ο κόσμος εκτιμά πολύ περοσσότερο τον ποδοσφαιριστή από το συγγραφέα ή το τραγουδάκι της γιουροβίζιον από ένα καλό μυθιστόρημα (έτσι τον συνηθίζουν, κατά βάθος ΔΕΝ τα εκτιμά), είναι ότι τα πρώτα επενδύονται σε μια ποικίλη αλυσίδα που με τη σειρά της τρέφει και συντηρεί πολλά και πολλούς. Το 90% της ανθρωπότητας βρίσκεται ακόμα στην εξάρτηση από τα ένστικτα αυτοσυντήρησης και αναπαραγωγής (και τους πολιτισμικούς συμβολισμούς τους)Και όπου οι συγγραφείς αμείβονται -και όσοι- είναι, αν το ψάξετε, για τους λόγους που προείπα και όχι, βέβαια, επειδή νοηματοδοτούν και ερμηνεύουν την ανθρώπινη εμπειρία!
(ελπίζω να καταλαβαίνετε ότι είμαι ολόψυχα μαζί σας. Αλλά...)
διαβάζω αυτό τον καιρό το μέγαρο γιακουμπιάν, και σκέφτομαι το φίλο μου τον κυριάκο, αιγυπτιώτη, αριστερό, που είναι κάργα εναντίον του ασουάνι, λέγοντας ότι δεν είναι εικόνα της αιγύπτου αυτή που δίνει το μυθιστόρημα.
χαμογελάω και δεν του λέω τίπτα.
σκέφτομαι την ίδια εικονα α λα ελληνικά.
ποιά;
μα τους συγγραφείς που τολμάνε να πουν τα σύκα σύκα και τη σκάφη σκάφη.
σαν να είμαστε όλοι σε μιαν αυλή, ο καθένας με το μικρό του σπίτι, κι εκεί, στον κοινό χώρο, άλλος διαβάζει εφημερίδα, άλλος παίζει κομπολόι, άλλη πλέκει, άλλη απλώνει ρούχα, άλλος ...
ΑΛΛΟΣ ΓΡΑΦΕΙ.
ποιος τον καλεί να γίνει, ας πούμε, πεζογράφος;
ο θεός που του δίνει ταλέντο;
ο θείος που τον πασάρει σ'έναν εκδοτικό;
το ταλέντο του το ίδιο, που ο δημιουργός του αγωνίζεται με πολλούς τρόπους να αναδείξει;
περίπου ναι και περίπου όχι σε κάθε δυνατότητα. λίγο πικρό το χαμόγελο, αλλά στο περίπου έτσι. δύσκολα τα πράματα.
κανείς μας ίσως, όταν γνωρίζει ένα γνωστό έστω και λίγο, συγγραφέα, δεν τον ρωτάει τα βιοποριστικά του. κι όσο πιο πολύ ανεβαίνει στη κλίμακα της φήμης, τόσο λιγότερο το σκεφτόμαστε.
λογικό ίσως.
σχέση χρήματος με κέρδος, σχέση κέρδους με αξία. ιδανικό. το ταλέντο επιβραβεύεται, από μια ...δυναμική ραστώνη (πάρε το χρόνο σου και κάντον γράμματα, σε πληρώνουμε γι'αυτό).
ραστώνη στα μάτια των έξω, σαν και μένα, παρά το μόχθο της γραφής (γιατί όντως, για μόχθο πρόκειται σε μερικές τουλάχιστον φάσεις)
ραστώνη ή ελευθερία;
και ελευθερία η οποία δίδεται σε ποιούς και γιατί;
υπάρχουν και κάποιες άλλες λύσεις: η επαγγελματική ενασχόληση με ένα παράλληλο επάγγελμα, που να επιτρέπει χρόνο. αν όχι ασυρ΄ματιστής, τουλάχιστον καθηγητής, ή υπάλληλος σε εκδοτικό, ή δημοσιογράφος.
πάντως, η σχέση γραφής και χρήματος είναι δύσκολη.
όσο και η σχέση φήμης με την αλήθεια.
όχι δλδ, δεν πρόκειται για εχθρούς, ωστόσο πραγματικά πρόκειται για κάτι σχετικά επισφαλές...
έτσι δεν είναι;
την καλημέρα μου... τίποτα δεν είπα, φλυάρησα. δυστοκία.
@abbtha,
Γόνιμο το ερώτημά σου, και πηγή για στοχασμό πάνω στην τέχνη όχι μόνο του 'συγγραφείν' αλλά και του ζην. Καλωσόρισες στην Κafeini.
Post a Comment